Hoe werden slaven gestraft in het Romeinse Rijk?

Romeinse slaven waren onderworpen aan de wil van hun Meester (Dominus), van wie zij geen bescherming of rechten toegewezen kregen. Als een slaaf in overtreding ging, werd hij dan ook met harde hand terechtgewezen. Vreselijke straffen werden door hun Meester bedacht, waarbij de slaaf werd doodgedrukt of zijn oren, handen, voeten, neus en lippen werden afgesneden.

Aan de andere kant bestonden er ook slaven die als een soort luxewaar werden gezien, in het bijzonder slaven die hoogopgeleid waren of over bijzondere vaardigheden beschikten. Dit soort slaven werden vaak minder ernstig gestraft dan hun ongeschoolde collega’s.

Hoe stonden Romeinen tegenover het straffen van slaven?

In de Romeinse Republiek (509 – 27 v. Chr.) mochten slaveneigenaars helemaal zelf bepalen aan welke straf of behandeling zij hun slaaf onderwierpen. Het Latijnse woord potestas geeft de macht van de Meester weer over zijn slaaf, al had hij dezelfde macht tegenover zijn kinderen.

Dit hield in dat geen enkele door de Meester toegebrachte strafmaatregel en bijbehorend letsel als een misdaad werd opgevat. Omdat slaven niet als persoon maar als goederen werden gezien, mocht je als eigenaar je slaven zelfs doden als je dit nodig vond.

Dood door kruisiging

Als een slaaf een halsmisdrijf beging, was het gebruikelijk om hem te kruisigen (hoewel dit uiteindelijk verboden werd onder het bewind van keizer Constantijn, van wie Wij geen fan zijn).

Romeinen waren bijzonder gul in het toedelen van deze strafmaatregel, zeker waar het slaven betrof. De slaaf werd eerst gedurende lange tijd gegeseld, vervolgens werd hij uitgekleed en ten slotte werd hij vastgenageld of vastgebonden aan het kruis.

De spijkers werden vlak boven de pols (tussen de twee botten van je onderarm) ingeslagen of dwars door je pols heen. Eenmaal aan het kruis gespijkerd, stond er een enorme druk op je polsen, armen en schouders, wat vaak resulteerde in de ontwrichting van de schouders en ellebogen.

Als slaaf was je niet meer in staat om normaal te ademen, waardoor de meeste slaven aan het kruis uiteindelijk stierven door verstikking. Gekruisigd worden betekende dus absoluut een langzame, pijnlijke dood.

Sommige slaven stierven al na enkele uren aan het kruis, maar het kwam ook regelmatig voor dat een slaaf het moment van overlijden uitstelde tot enkele dagen na het vastpinnen. Er zijn zelfs bronnen teruggevonden waarin beweerd wordt dat sommige mensen het negen dagen hebben volgehouden. Bepaald geen pretje!

Verbannen naar het platteland

Een andere manier om je slaaf te straffen, was om hem te verwijderen van de familia urbana (de stad) naar de rustica (het platteland). Landslaven werden namelijk veel wreder behandeld dan stadsslaven. Zo verbleven de meeste slaven die op het platteland werkten aan kettingen en sliepen ze ‘s nachts in bewaakte werkhuizen (ergastulum).

De kans op brandmerking en tatoeages op je voorhoofd (zie verderop) was aanzienlijk als je als slaaf op het platteland werkte, maar ook je hoofdhaar kon regelmatig worden afgeschoren.

Als je als landslaaf mooi haar had, werd dit namelijk weleens gebruikt om pruiken van te maken voor welgestelde Romeinse vrouwen. Het werd daarom als een ernstige straf gezien als je als stadsslaaf naar het platteland verbannen werd.

Het doden van je Meester

Er wordt geschat dat op het hoogtepunt van het Romeinse Rijk het aantal burgers overtroffen werd door slaven met een verhouding van vijf slaven tegen drie burgers. Het is daarom niet verwonderlijk dat de Romeinse burgers doodsbang waren voor slavenopstanden en rebellen.

Het gebeurde regelmatig dat een slaaf de aandrang voelde om in opstand te komen en zijn Meester aan te vallen of zelfs te doden, maar slaven werden tegengehouden door de zware straf die hun hiervoor boven het hoofd zou hangen.

De slavenstraf voor het vermoorden van de Heer des huizes – of een van zijn familieleden – was namelijk van tevoren vastgesteld en was zeer vergaand. Deze straf hield in dat alle leden van de familia waartoe de opstandige slaaf behoorde gemarteld en vermoord zouden worden. Op deze manier hielden de slaven zich dus wel koest!

Weggelopen slaven

Het was illegaal om een weggelopen slaaf te (ver)kopen. Er was zelfs een groepering van personen opgericht, de Fugitivarii, die er hun beroep van hadden gemaakt om weggelopen slaven terug te vinden.

De rechten van de oorspronkelijke Meester over de slaaf werden in het geheel niet aangetast als zijn slaaf weggelopen was, maar de slaaf kreeg wel het stempel FUG gebrandmerkt op zijn voorhoofd. Dit was de Latijnse afkorting van fugitivus: “weggelopen”.

De slaaf zou de rest van zijn leven met deze schande moeten leven en toekomstige eigenaars zouden direct zien welk vlees zij in de kuip hadden! Ook het opzettelijk breken van de botten en gewrichten was een populaire manier om je weggelopen slaaf te straffen…

Brandmerken of tatoeëren

De standaardstraf voor diefstal was het brandmerken van het voorhoofd met de letters FUR, afkomstig van het woord fure (Latijn voor “dief”). Deze straf gold overigens alleen voor slaven; burgers werden op andere manieren voor diefstal gestraft.

Ook tatoeëren werd weleens toegepast (in plaats van brandmerken) als alternatieve methode om je slaaf permanent te markeren met het teken van zijn misdaad. Nieuwe slavenrekruten voor gladiatorenscholen droegen ook Romeinse tatoeages (genaamd stigma, een woord dat wij nu nog gebruiken) als identificatietekens op hun gezicht, benen en handen.

Geselen

Geselen was een wrede manier om je slaaf te straffen. De gesel (flagrum of flagellum genaamd) was een korte zweep die bestond uit drie leren riemen waaraan kleine stukjes metaal of scherp bot bevestigd waren. Dankzij deze “extraatjes” kon je met een Romeinse gesel gemakkelijk de huid van je slaaf afschrapen.

Een alternatief was om de stukjes metaal op je gesel met haakjes te vervangen. Deze haakjes rukten aan de huid van het slachtoffer, waardoor het vel dankzij de geseling tot op het bot openscheurde.

De zweep

Slaven kostten flink wat geld, dus de meeste straffen mochten geen blijvend letsel opleveren. De zweep was dus een ideale manier om je slaaf te straffen zonder dat dit je slaaf op de langere termijn minder waard maakte. Als een slaaf zweepslagen kreeg, werden zijn voeten geketend aan een gewicht, zodat hij zich niet kon bewegen om de zweepslagen te ontwijken.

Vernedering en de fulca

Een minder ernstige vorm van straf was om opstandige slaven te dwingen een stuk hout rond hun nek te dragen, waar ze ook heengingen. Dit werd de fulca genoemd. Als een slaaf tot deze straf was veroordeeld, moest hij voor de rest van zijn leven furcifer (letterlijk: drager van een halsblok) genoemd worden, destijds een grote schande!

Verbeteringsgesticht / Werkinrichting

Hardnekkige slaven werden ook weleens – bij wijze van straf – naar een werkinrichting of verbeteringsgesticht gestuurd. Na hun opsluiting werden ze hier gedwongen om bijvoorbeeld een molen draaiende te houden voor het malen van graan. In feite een soort strafgevangenis dus!

Dominante groet,

Artemis